Muzikale handreiking – Augustus 2021

Psalm 140 Jan Pzn. Sweelinck (1562-1621)

Dit jaar is het precies 400 jaar geleden dat onze Nederlandse trots – Jan Pieterszoon Sweelinck – is overleden. Vroeger (in het guldentijdperk) stond hij afgebeeld op ons briefje van 25.

Geboren in Deventer, verhuisde hij op zijn 4e naar Amsterdam. Daar werd hij later organist van de Oude Kerk. Men zegt dat Sweelinck nooit tijdens de zondagse erediensten heeft gespeeld, omdat het orgel in die tijd moest zwijgen op zondag. Of het waar is of niet, weet ik niet precies. Wel weten we dat hij talrijke doordeweekse bespelingen heeft gegeven.

Naast Toccata’s, Fantasieën en Ricercare’s schreef hij ook veel koraalvariaties. Deze maand dus variaties op een psalm. We hebben ervoor gekozen om ze niet allemaal te publiceren. Het gaat ons erom dat u kennis maakt met deze “Oude” muziek en de mogelijkheden van verschillende soorten stemmingen.

Sweelinck noemt de eerste variatie direct “Variatie 1”. In later tijden zal men een variatiereeks vaak beginnen met een 4-stemmig koraal. Dat doet Sweelinck praktisch nooit.

In variatie 1 en 2 horen we de melodie in z’n geheel zonder versieringen in de sopraan. De tegenstem kent een levendige en rijk gevarieerde figuratie. In variatie 1 zien we een verdichting in de tegenstem, terwijl in variatie 2 de 16e beweging bijna constant is. Variatie 3 is 3-stemmig.

Sweelinck speelde en componeerde in een tijd waarin algemeen de middentoonstemming in gebruik was. Dit is een stemming met in de gangbare toonsoorten vrijwel reine tertsen. Voor deze opname heb ik gekozen voor Meantone ¼. Geniet van deze “oude” muziek.

Hartelijke groet,

André van Vliet